Załącznik nr 1 do Regulaminu Olimpiady Wiedzy o Społeczeństwie
STAŁY PROGRAM TEMATYCZNY
OGÓLNOPOLSKIEJ OLIMPIADY WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE
A/ Dział I - Zagadnienia na etap szkolny:
I. System polityczny RP
I.1. Konstytucja RP: I.1.1. Konstytucja oraz jej funkcje i rodzaje: a/ konstytucja; b/ podstawowe funkcje konstytucji; c/ rodzaje konstytucji; I.1.2. Daty polskich konstytucji na przestrzeni wieków; I.1.3. Ustrój polityczny RP: a/ suwerenność narodu; b/ zasada reprezentacji politycznej; c/ zasada demokratycznego państwa prawnego; d/ system trójpodziału i równowagi władz; e/ ustrój terytorialny; f/ zasada społeczeństwa obywatelskiego; e/ zasada pluralizmu politycznego; f/ zasada subsydiarności; g/ zasada dobra wspólnego; I.1.4. Ustrój społeczno - ekonomiczny RP; I.1.5. Stosunki wyznaniowe i religijne w RP; I.1.6. Suwerenność a prawo międzynarodowe; 1.1.7. Procedura zmiany konstytucji RP; I.1.8. Stany nadzwyczajne
I.2. Parlament RP – władza ustawodawcza w RP: I.2.1. Parlament i parlamentarzyści: a/ parlament i jego funkcje; b/ podział parlamentów na uni- i bikameralne; c/ debaty i posiedzenia plenarne; d/ komisje parlamentarne; e/ trzy zasady większości głosów w pracach parlamentu; f/ parlamentarzyści i ich status – mandat parlamentarny i jego rodzaje, immunitet parlamentarny i jego rodzaje; g/ dyscyplina klubowa; I.2.2. Parlament III RP: a/ skład; b/ wyłączność parlamentu na uchwalanie ustaw i jej prawny wyjątek; c/ delegacja ustawowa; d/ permanenty tryb pracy parlamentu; e/ bikameralność parlamentu i przewaga sejmu nad senatem; f/ wybory do sejmu i senatu, przymiotniki wyborcze w wyborach parlamentarnych; g/ organizacja, organy i tryb pracy parlamentu; h/ procedura uchwalania budżetu państwa; i/ status posłów i senatorów; j/ kadencja parlamentu oraz przypadki jej skrócenia; k/ skrócenie kadencji a rozwiązanie parlamentu; l/ kompetencje sejmu; ł/ kompetencje senatu; m/ tryb ustawodawczy; I.2.3. Władza ustawodawcza a wykonawcza w III RP: a/ przewaga władzy ustawodawczej (parlamentu) nad wykonawczą (rządem) – teoria a praktyka; b/ stosunki między parlamentem a prezydentem i rządem oparte na modelu parlamentarno – gabinetowym, z silna pozycją premiera; c/ Zgromadzenie Narodowe
I.3. Prezydent RP: I.3.1. Sposób wyboru; I.3.2. Konieczność współpracy między prezydentem a RM; I.3.3. Kompetencje wykonawcze; I.3.4. Kompetencje wobec władzy ustawodawczej; I.3.5. Kompetencje wobec władzy sądowniczej; I.3.6. Kompetencje związane z reprezentowaniem państwa w stosunkach międzynarodowych; I.3.7. Kompetencje związane z obronnością i bezpieczeństwem państwa; I.3.7. Inne kompetencje, w tym i tradycyjne kompetencje głowy państwa i reprezentacyjne; I.3.8. Prawne formy działania Prezydenta RP; I.3.9. Zasady odpowiedzialności Prezydenta RP; I.3.10. Dopuszczalne przypadki skrócenia kadencji Prezydenta RP; I.3.11. Model prezydentury arbitrażowej; I.3.12. Prezydenci polscy II RP, na uchodźstwie, Polski Ludowej i III RP; I.3.13. Wybory prezydenckie w III RP; I.3.14. Kadencje sejmów i senatów III RP oraz marszałkowie sejmu i marszałkowie senatu III RP
I.4. Rada Ministrów RP: I.4.1. Skład RM; I.4.2. Tryb powoływania RM; I.4.3. Tryb odwoływania RM; I.4.4. Kompetencje RM; I.4.5. Premier i ministrowie; I.4.6. Odpowiedzialność polityczna RM; I.4.7. rząd mniejszościowy; I.4.8. RM a administracja rządowa – administracja rządowa na szczeblu centralnym i lokalnym, wojewoda; I.4.9. Służba cywilna w RP; I.4.10. Rządy, premierzy i ministrowie spraw zagranicznych III RP
I.5. Sądy i trybunały, KRS, prokuratura i policja w RP: I.5.1. Organy ochrony prawa w RP; I.5.2. Sąd Najwyższy; I.5.3. Sądy powszechne, I.5.4. Sądy szczególne – sądy administracyjne i sądy wojskowe; I.5.5. Zasady funkcjonowania sadów w Polsce – konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości: a/ niezawisłości sędziów; b/ niezależności sądów; c/ odrębności sądownictwa; d/ wyłączności; e/ jednolitości; f/ co najmniej dwuinstancyjności; g/ udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości; h/ kontradyktoryjności; i/ nadzoru judykacyjnego SN; j/ prawa do sądu i obrony; k/ praworządnego procesu; l/ kolegialności; ł/ związania sędziów ustawą; m/ jawności postępowania; I.5.6. Trybunał Konstytucyjny; I.5.7. Trybunał Stanu; I.5.8. Krajowa Rada Sądownictwa; I.5.9. Prokuratura; I.5.10. Policja
I.6. Samorząd terytorialny w RP: I.6.1. Trójszczeblowy samorząd terytorialny w RP; I.6.2. Organy władz gminy; I.6.3. Organy władz powiatowych; I.6.4. Władze samorządu wojewódzkiego; I.6.5. Kompetencje organów stanowiących; I.6.6. Wybory samorządowe; I.6.7. Referendum lokalne; I.6.8. Nadzór nad samorządem terytorialnym; I.6.9. Źródła dochodów samorządów; I.6.10. Budżet samorządu; I.6.11. Formy kontroli i wpływu obywateli na władze samorządowe; I.6.12. Dopuszczalne formy protestu; I.6.13. Zadania samorządu terytorialnego; I.6.14. Samorząd specjalny: a/ gospodarczy; b/ zawodowy
I.7. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego w RP: I.7.1. Rzecznik Praw Obywatelskich; I.7.2. Rzecznik Praw Dziecka; I.7.3. Najwyższa Izba Kontroli; I.7.4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; I.7.5. Instytut Pamięci Narodowej; I.7.6. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów; I.7.7. Urząd Komunikacji Elektronicznej; I.7.8. Organy orzekające, wykonujące orzeczenia, kontroli przestrzegania prawa i pomocnicze
I.8. Najważniejsze instytucje państwowe – kadencje, sposób powoływania i szefowie: I.8.1. GIODO; I.8.2. IPN; I.8.3. KRRiTV; I.8.4 ZUS; I.8.5. KRS; I.8.6. NBP; I.8.7. NIK; I.8.8. NSA; I.8.9. Prezydent RP; I.8.10. Prokurator Generalny; I.8.11. RM; I.8.12. RPD; I.8.13. RPO; I.8.14. RPP; I.8.15. Sejm i Senat i ich marszałkowie; I.8.16. SN; I.8.17. TK; I.8.18. TS; I.8.19. UKE; I.8.20. UOKiK.
II. Modele demokracji
II.1. Demokracja – zasady i procedury: II.1.1. Demokracja bezpośrednia a pośrednia; II.1.2. Referendum i jego rodzaje; II.1.3. Referenda w III RP; II.1.4. Plebiscyt; II.1.5. Ludowa inicjatywa ustawodawcza; II.1.6. Demokratyczne wybory: a/ wolne wybory; b/ zasady prawa wyborczego w demokracjach; c/ ordynacja wyborcza; d/ Kodeks wyborczy w RP; e/ ordynacja proporcjonalna – cechy, zalety i wady; f/ ordynacja większościowa – cechy, zalety i wady; g/ ordynacja mieszana; h/ sposoby ograniczania czystej proporcjonalności; i/ kampania wyborcza i jej rodzaje; II.1.7 Wartości fundamentalne współczesnej demokracji: a/ wolnoć; b/ równość; c/ sprawiedliwość; II.1.8. Zasady demokracji: a/ konstytucjonalizmu; b/ pluralizmu; c/ przekonywania; d/ większości; e/ ochrony mniejszości; f/ rządów prawa; g/ suwerenności narodu; h/ trójpodziału władzy; i/ reprezentacji; II.1.9. Fale demokratyzacji
II.2. Tradycje demokracji – antyczna, europejska, amerykańska i polska: II.2.1. Trwały wkład, dorobek, poszczególnych epok w drodze cywilizacji Zachodu ku konstytucjonalizmowi i demokracji; II.2.2. Demokracja antyczna: a/ demokracja bezpośrednia w starożytnych Atenach (polis, instytucje demokracji ateńskiej, izonomia, krytyka demokracji ateńskiej przez filozofów); b/ starożytny Rzym (instytucja republiki rzymskiej i system prawa, instytucje republiki rzymskiej, ustrój mieszany republiki rzymskiej); c/ państwo a pierwsi chrześcijanie (zasada podwójnej lojalności, teoria przyrodzonej godności ludzkiej); II.2.3. Dorobek średniowiecza: a/ rady królewskie i początki parlamentaryzmu; b/ teoria oporu wobec władzy; II.2.4. Demokracja w tradycji anglosaskiej: a/ Wielka Karta Swobód; b/ pierwszy parlament Anglii; c/ common law; d/ początki systemu dwupartyjnego; e/ Habeas Corpus Act; f/ chwalebna rewolucja i Bill od Rights; II.2.5. Nowe prądy oświecenia: a/ umowa społeczna; b/ suwerenność narodu; c/ trójpodział władz; d/ prawa człowieka; e/ pierwsze spisane konstytucje; f/ Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela; II.2.6. Demokracja amerykańska: a/ deklaracja niepodległości; b/ konstytucja amerykańska i pierwsze do niej poprawki; II.2.7. Demokratyzacja zachodnich społeczeństw w XIX-XX w. i czynniki jej sprzyjające: a/ rozdział Kościoła od państwa; b/ poszerzenie kręgu osób posiadających prawa polityczne; c/ powszechna edukacja; d/ zniesienie niewolnictwa; II.2.8. Polska tradycja demokratyczna i odwroty od niej za II RP i PRL: II.2.8.1. Tradycja demokracji szlacheckiej I RP: a/ geneza demokracji szlacheckiej w Polsce - przywileje szlacheckie, sejmiki ziemskie i sejm walny; b/ konstytucja nihil novi z 1505 r.; c/ unia lubelska, konfederacja warszawska, artykuły henrykowskie i pacta conventa – ukoronowaniem modelu demokracji szlacheckiej w Polsce; d/ istota demokracji szlacheckiej; e/ przejście od demokracji szlacheckiej do oligarchii magnackiej; f/ nieudane próby naprawy Rzeczypospolitej za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego i konstytucja 3 maja; II.2.8.2. Od demokracji do autorytaryzmu w II RP: a/ sejm ustawodawczy i mała konstytucja 20 lutego 1919 r.; b/ konstytucja marcowa 17 marca 1921 r.; c/ przewrót majowy 1926 r. Józefa Piłsudskiego, nowela sierpniowa 1926 r. i rządy sanacji; d/ autorytarna konstytucja kwietniowa; II.2.8.3. Narodziny, erozja systemu i upadek Polski Ludowej: a/ geneza i narodziny Polski Ludowej; b/ metody wprowadzania „władzy ludowej” – terror i cenzura; c/ konstytucja PRL 1952 r. i poprawki do niej; d/ erozja systemu PRL (1956-1989) - Polski Czerwiec ’56, Polski Październik ’56, rządy Gomułki, Polski Marzec ’68, Polski Grudzień ’70 i rządy Gierka, Polski Czerwiec ’76, Polski Sierpień ’80 i jego skutki, wprowadzenie i zniesienie stanu wojennego; e/ Okrągły Stół i upadek PRL
II.3. Modele ustrojowe państw: II.3.1. Formy (klasyfikacje typów) państw ze względu na: a/ formę rządów; b/ sposób sprawowania władzy; c/ stosunek do prawa; d/ stan rozwoju społeczeństwa; e/ stan rozwoju gospodarczego; f/ ustrój terytorialno - prawny; II.3.2. Podobieństwa i różnice państw autokratycznych; II.3.3. Państwa unitarne a federalne na świecie; II.3.4. Państwo a Kościół; II.3.5. Państwo a gospodarka; II.3.6. Systemy polityczne: a/ parlamentarny; b/ parlamentarno – gabinetowy; c/ parlamentarno – komitetowy; d/ kanclerski; e/ prezydencki; f/ półprezydencki; II.3.7. Głowy państw, parlamenty, struktura terytorialno – administracyjna oraz systemy polityczne i partyjne USA, Francji, RFN, Włoch, Szwajcarii i W. Brytanii
II.4. Aparat państwowy i władza ustawodawcza w państwie demokratycznym: II.4.1. Aparat państwowy; II.4.2. Dwa tryby pracy parlamentu: a/ sesyjny; b/ permanentny; II.4.3. Kworum; II.4.4. Wybory parlamentarne: a/ demokratyczne wybory; b/ 3 metody przeliczania wyników wyborów w systemie proporcjonalnym; II.4.5. Koalicja a opozycja
II.5. Władza wykonawcza w państwie demokratycznym: II.5.1. Władza wykonawcza: a/ ze względu na jej główne organy; b/ w szerszym ujęciu; II.5.2. Monarchie we współczesnym świecie; II.5.3. Prezydent i jego rodzaje; II.5.4. Rząd
II.6. Współczesna demokracja – problemy i zagrożenia: II.6.1. Zagrożenia współczesnej demokracji; II.6.2. Rozwiązania prawne w RP mające przeciwdziałać korupcji; II.6.3. Czynniki wzmacniające demokrację i chroniące ja przed upadkiem
III. Państwo a polityka
III.1. Instytucja państwa: III.1.1. Państwo; III.1.2. Koncepcje genezy państwa; III.1.3. Funkcje państwa; III.1.4. Władza polityczna; III.1.5. Prawomocność władzy; III.1.6. Państwo a naród
III.2. Obywatel i obywatelstwo: III.2.1. Obywatelstwo; III.2.2. Obywatele; III.2.3. Ewolucja wzorców obywatelstwa na przestrzeni wieków; III.2.4. nabywanie polskiego obywatelstwa; III.2.5. Zrzekanie się polskiego obywatelstwa; III.2.6. Prawa człowieka w polskiej konstytucji; III.2.7. Obowiązki obywatelskie; III.2.8. Związki między prawami a obowiązkami obywatelskimi; III.2.9. Dwie grupy konstytucyjnych obowiązków w RP; III.2.10. różnice między obywatelstwem a narodowością polską; III.2.11. Obywatelstwo unijne; III.2.12. Obywatelskość
III.3. Ideologie, doktryny i programy polityczne: III.3.1. Ideologia a doktryna i program polityczny; III.3.2. Światopogląd; III.3.3. Konserwatyzm; III.3.4. Liberalizm; III.3.5. Socjaldemokracja; III.3.6. Chrześcijańska demokracja; III.3.7. Ideologie totalitarne
III.4. Partie i systemy partyjne: III.4.1. Partie polityczne; III.4.2. Cel partii politycznych; III.4.3. Podział partii politycznych ze względu na ich: a/ programy; b/ ideologiczny charakter; c/ strukturę organizacyjną i liczbę członków; d/ wielkość; e/ stosunek do ustroju; III.4.4. Funkcje partii politycznych w państwach: a/ demokratycznych; b/ niedemokratycznych; III.4.5. Partie polityczne w Polsce: a/ progi wyborcze w RP; b/ ustawa o partiach politycznych z 1997 r.; c/ aktualnie najważniejsze partie w RP – nazwy, szefowie i liderzy, charakterystyka, postulaty – program PO, PSL, PiS, SLD, TR, SP, Polska Razem, SdPL, UP, Prawica Rzeczypospolitej, PK, PD, SD, LPR, Samoobrona RP, KORWiN, Nowoczesna.pl; III.4.6. Systemy partyjne: a/ jednopartyjny; b/ partii hegemonicznej; c/ dwupartyjny; d/ dwuipółpartyjny; e/ wielopartyjny; f/ z jedną partią dominującą; g/ dwublokowy; h/ kooperacji partii
III.5. Polityka i kultura polityczna: III.5.1. Polityka i jej różne rozumienie; III.5.2. Politycy, przywódcy polityczni i mężowie stanu; III.5.3. Kultura polityczna i jej typy; III.5.4. Kultura polityczna w Polsce
III.6. Społeczeństwo obywatelskie: III.6.1. Społeczeństwo obywatelskie; III.6.2. Rys historyczny; III.6.3. Ruchy opozycyjne w schyłkowej fazie komunizmu w Europie Środkowowschodniej i Polsce; III.6.4. Indywidualizm demokratyczny, własność i duch obywatelski; III.6.5. Organizacje pozarządowe i stowarzyszenia: a/ NGOs; b/ stowarzyszenia; c/ różne przyczyny stowarzyszania się obywateli; d/ podstawowe funkcje społeczne stowarzyszeń; e/ „Prawo o stowarzyszeniach”; III.6.6. Fundacje; III.6.7. Związki zawodowe
IV. Społeczeństwo
IV.1. Życie zbiorowe i jego reguły: IV.1.1. Socjologia; IV.1.2. Najwybitniejsi socjologowie; IV.1.3. Więź społeczna; IV.1.4. Normy, ich rodzaje oraz sankcje i system normatywny; IV.1.5. Instytucje społeczne i ich rodzaje; IV.1.6. Anomia; IV.1.7. Patologie społeczne; IV.1.8. Postawy społeczne; IV.1.9. Konflikty społeczne i sposoby ich rozwiązywania
IV.2. Socjalizacja i kontrola społeczna: IV.2.1. Człowiek – istotą społeczną; IV.2.2. Socjalizacja i jej rodzaje; IV.2.3. Czynniki socjalizacji; IV.2.4. Kontrola społeczna; IV.2.5. Środki i granice kontroli społecznej; IV.2.6. Dewiacja a stygmatyzacja społeczna; IV.2.7. Resocjalizacja
IV.3. Grupy społeczne: IV.3.1. Zbiór ludzi; IV.3.2. Zbiorowość; IV.3.3. Społeczeństwo; IV.3.4. Wspólnota; IV.3.5. Klasa a warstwa społeczna; IV.3.6. Podział, rodzaje grup społecznych; IV.3.7. Czynniki grupo twórcza; IV.3.8. Piramida potrzeb ludzkich Maslowa; IV.3.9. Status społeczny a rola jednostki
IV.4. Rodzina: IV.4.1. Rodzina i jej funkcje; IV.4.2. Charakter, cechy i prawny wymiar rodziny; IV.4.3. Współczesne modele rodziny; IV.4.4. Postawy rodzicielskie; IV.4.5. Kryzys rodziny
IV.5. Naród i mniejszości narodowe: IV.5.1. Naród; IV.5.2. Czynniki narodowotwórcze; IV.5.3. Tożsamość narodowa, asymilacja i natywizacja; IV.5.4. Mniejszości narodowe w II RP; IV.5.5. Mniejszości narodowe i etniczne w III RP; IV.5.6. Polonia; IV.5.7. Gwarancja szeregu swobód, praw i wolności w RP mniejszościom narodowym i etnicznym; IV.5.8. Postawy wobec ojczyzny i narodu: a/ patriotyzm; b/ kosmopolityzm; c/ nacjonalizm, szowinizm i rasizm; d/ antysemityzm
IV.6. Procesy narodowościowe i społeczne: IV.6.1. Integracja w świecie zachodnim i na świecie; IV.6.2. Charakterystyka i przykłady konfliktów narodowościowych; IV.6.3. Polityka państw wobec imigrantów; IV.6.4. Przeszkody w procesie integracji imigrantów w Europie; IV.6.5. Negatywne postawy wobec innych; IV.6.6. Imigranci w Polsce
IV.7. Podziały społeczne: IV.7.1. Styl życia; IV.7.2. Zróżnicowanie społeczne; IV.7.3. Stratyfikacja społeczna; IV.7.4. Klasy społeczne wg Warnera; IV.7.5. Struktura społeczna; IV.7.6. Struktura klasowo – warstwowa w Polsce w okresie: a/ Polski Ludowej; b/ III RP; IV.7.7. Ruchliwość społeczna; IV.7.8. Nierówności społeczne
IV.8. Problemy życia społecznego w Polsce: IV.8.1. Wykluczenie społeczne; IV.8.2. Problem bezrobocia w RP; IV.8.3. Sytuacja niepełnosprawnych w RP; IV.8.4. Inne problemy i wyzwania współczesnej Polski; IV.8.5. perspektywy ludzi młodych w RP; IV.8.6. Możliwości rozwiązywania głównych problemów społecznych w RP
IV.9. Zmiany społeczne: IV.9.1. Zmiany społeczne i ich przyczyny; IV.9.2. Reakcje na zmiany społeczne; IV.9.3. Procesy społeczne; IV.9.4. Typy społeczeństw: a/ pierwotne; b/ tradycyjne; c/ industrialne; d/ postindustrialne; IV.9.5. Społeczeństwo współczesne: a/ otwarte; b/ konsumpcyjne; c/ informacyjne; d/ masowe; IV.9.6. Formy zmian społecznych: a/ rewolucje; b/ reformy; IV.9.7. Ruchy społeczne i ich typy; IV.9.8. Ruch kobiet; IV.9.9. Ruch non-violence; IV.9.10. Ruch praw obywatelskich Kinga
V. Kultura, media, edukacja
V.1. Kultura i pluralizm kulturowy: V.1.1. Kultura; V.1.2. Rodzaje kultury; V.1.3. Kontrkultura; V.1.4. Subkultura; V.1.5. Pluralizm kulturowy a wielokulturowość
V.2. Współczesne spory moralne i światopoglądowe: V.2.1. Genetyka klonowanie ludzi; V.2.2. Eutanazja; V.2.3. Uniwersalizm a relatywizm kulturowy; V.2.4 Kara śmierci; V.2.5. Aborcja; V.2.6. Mniejszości seksualne
V.3. Opinia publiczna: V.3.1. Opinia publiczna; V.3.2. Public relations a marketing polityczny; V.3.3. Metody badania opinii publicznej; V.3.4. Ośrodki badania opinii publicznej w Polsce; V.3.5. Wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne
V.4. Środki masowego przekazu: V.4.1. Media i ich rodzaje; V.4.2. Media na świecie i w Polsce; V.4.3. Funkcje mediów; V.4.4. Niezależność i pluralizm mediów; V.4.5. Etyka mediów i dziennikarzy
V.5. Edukacja w XXI wieku: V.5.1. Szkoła w dawnych stuleciach; V.5.2. Zadania współczesnej szkoły; V.5.3. Edukacja wobec wyzwań społeczeństwa informacyjnego; V.5.4. Programy edukacyjne UE; V.5.5 Edukacja a rynek pracy
B/ Dział II - Zagadnienia na etap okręgowy – jak na etap szkolny oraz:
VI. Prawo
VI.1. Prawo i systemy prawne: VI.1.1. Normy prawne i ich rodzaje; VI.1.2. Elementy normy prawnej; VI.1.3. Prawo jako zbiór norm; VI.1.4. Funkcje prawa; VI.1.5. Obrona konieczna i samopomoc; VI.1.6. Podstawowe rodziny systemów prawnych
VI.2. Rodzaje, dziedziny i gałęzie prawa: VI.2.1. Gałęzie prawa: a/ administracyjne; b/ autorskie; c/ cywilne; d/ finansowe; e/ gospodarcze; f/ handlowe; g/ karne; h/ konstytucyjne; i/ pracy; j/ rodzinne i opiekuńcze; k/ rzeczowe; l/ spadkowe; ł/ zobowiązań; m/ spółdzielcze, o ochronie środowiska, rolne, morskie; VI.2.2. Prawo ze względu na: a/ jego zasięg; b/ podmiot prawny; c/ jego treść
VI.3. RP jako państwo prawa: VI.3.1. Źródła i hierarchia prawa; VI.3.2 Umowy międzynarodowe i ich ratyfikacja; VI.3.3. Prawo unijne; VI.3.4. Akty prawa miejscowego; VI.3.5. Akty prawa wewnętrznego; VI.3.6. Akty normatywne, organy je wydające i miejsca ich publikacji; VI.3.7. Powstawanie prawa; VI.3.8. RP – demokratycznym państwem prawnym; VI.3.9. Instytucje strzegące praworządności w RP – sądy i trybunały, RPO i RPD, NIK, KRRiTV, IPN, UOKIK, UKE; VI.3.9. Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów; VI.3.10. Sędziowie i ławnicy; VI.3.11. Kodeksy
VI.4. Prawo cywilne i rodzinne: VI.4.1. Prawo cywilne; VI.4.2. Równość stron; VI.4.3. Stosunki majątkowe i niemajątkowe; VI.4.4. Kc z 1964 r.; VI.4.5. Działy prawa cywilnego; VI.4.6. Podmioty prawa cywilnego; VI.4.7. Osobowość prawna osób prawnych; VI.4.8. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych; VI.4.9. Zdolność sądowa; VI.4.10. Zdolność procesowa; VI.4.11. Odpowiedzialność cywilna; VI.4.12. Postępowanie cywilne; VI.4.13. Zasady postępowania cywilnego; VI.4.14. Orzeczenia sądowe a postanowienia formalne; VI.4.15. Środki odwoławcze: a/ apelacje; b/ skargi kasacyjne; c/ zażalenia; VI.4.16. Małżeństwo jako instytucja prawna; VI.4.17. Warunki zawarcia małżeństwa; VI.4.18. Skutki zawarcia małżeństwa; VI.4.19. Ustanie małżeństwa i separacja; VI.4.20. Władza rodzicielska; VI.4.21. Prawa i obowiązki dzieci
VI.5. Prawo karne: VI.5.1 Prawo karne; VI.5.2. Przestępstwo i jego rodzaje; VI.5.3. Wykroczenia; VI.5.4. Podstawowe różnice między przestępstwem a wykroczeniem; VI.5.5. Odpowiedzialność karna; VI.5.6. Kary; VI.5.7. Środki karne; VI.5.8. Podstawowe zasady prawa karnego; VI.5.9. Podstawowe zasady prawa; VI.5.10. Podstawowe pojęcia prawne; VI.5.11. Uczestnicy postępowania karnego; VI.5.12. Organy procesowe postępowania karnego; VI.5.13. Strony procesowe; VI.5.14. Przedstawiciele procesowi; VI.5.15. Rodzaje czynności procesowych; VI.5.16. Postępowanie przygotowawcze; VI.5.17. Postępowanie główne; VI.5.18. Postępowanie odwoławcze – apelacja; VI.5.19. Kasacja; VI.5.20. Przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego i prywatnego; VI.5.21. Oskarżyciel posiłkowy; VI.5.22. Prawa przysługujące ofierze; VI.5.23. Prawa i postępowanie wobec oskarżonego; VI.5.24. Znaczenie i prawa świadka
VI.6. Prawo administracyjne: VI.6.1. Prawo administracyjne; VI.6.2. Kpa z 1960 r.; VI.6.3. powołanie NSA; VI.6.4. Akt administracyjny; VI.6.5. Kryteria ważności aktu administracyjnego; VI.6.6. Decyzja administracyjna; VI.6.7. Zasada dwuinstancyjności postępowania; VI.6.8. Sądownictwo administracyjne w RP; VI.6.9. Typy postępowania administracyjnego; VI.6.10. Uczestnicy postępowania administracyjnego; VI.6.11. Przebieg postępowania administracyjnego; VI.6.12. Decyzje a postanowienia; VI.6.13. Odwołanie; VI.6.14. Zażalenie; VI.6.15. Skarga do wsa; VI.6.16. Skarga kasacyjna do NSA
VI.7. Obywatel wobec prawa: VI.7.1. Pomoc prawna; VI.7.2. Pisanie pozwu w sprawie cywilnej; VI.7.3. Nieprocesowy tryb spraw cywilnych; VI.7.4. Formułowanie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa; VI.7.5. Przygotowywanie odwołania od decyzji administracyjnej; VI.7.6. Prawa przysługujące konsumentom
C/ Dział III - Zagadnienia na etap centralny – jak na etapy szkolny i okręgowy oraz:
VII. Stosunki międzynarodowe
VII.1. Etapy: a/ integracji europejskiej (1952-2013); b/ poszerzania NATO (1949-2017)
VII.2. Integracja europejska po II wojnie światowej: VII.2.1. Europejska jedność i różnorodność; VII.2.2. Idea zjednoczenia w historii Europy; VII.2.3. Ład wiedeński; VII.2.4. Paneuropa; VII.2.5. Rozpoczęcie drogi ku współczesnej integracji po II wojnie światowej; VII.2.6. Plan Marshalla; VII.2.7. „Ojcowie” zjednoczonej Europy; VII.2.8. Kilka nurtów integracji i współpracy europejskiej: a/ podłoże i przyczyny integracji i współpracy po II wojnie światowej; b/ Ruch Europejski i Rada Europy; c/ federalizm a fukcjonalizm; d/ UZE; e/ EFTA; VII.2.9. Powstanie i rozwój wspólnot europejskich: a/ integracja wspólnotowa; b/ początek procesu integracji – powstanie EWWiS; c/ fiasko EWO i EWP; d/ pogłębianie integracji i utworzenie dwóch następnych wspólnot - Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej; e/ traktat o fuzji; f/ poszerzanie integracji w latach 1973-1995; g/ powołanie UE, traktat amsterdamski i UGiW; h/ Konstytucja i Traktat Lizboński; i/ etapy rozszerzania wspólnot europejskich do 2013 r. i oficjalni kandydaci do UE
VII.3. Funkcjonowanie UE: VII.3.1. Status formalno – prawny UE i jej praktyczny wymiar; VII.3.2. Wolności i podstawowe zasady UE; VII.3.3. Była struktura filarowa; VII.3.4. Rozgraniczenie kompetencji między UE a państwa członkowskie; VII.3.5. System instytucjonalny UE; VII.3.6. Instytucje UE: a/ Rada Europejska; b/ Rada Unii Europejskiej; c/ Parlament Europejski; d/ Komisja Europejska; e/ Trybunał Sprawiedliwości UE; f/ Trybunał Obrachunkowy; g/ Europejski Bank Centralny; VII.3.7. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Europejski Bank Inwestycyjny; VII.3.8. Europejski Komitet Ekonomiczno – Społeczny i Komitet Regionów; VII.3.9. Polityka regionalna (spójności) UE, fundusze strukturalne i Fundusz Kohezyjny; VII.3.10. Proces legislacyjny w UE; VII.3.11. Budżet roczny UE i dochody budżetowe UE
VII.4. Europa wśród światowych mocarstw: VII.4.1. Cechy UE jako federacji i konfederacji, organizacji międzynarodowej; VII.4.2. Społeczeństwo europejskie; VII.4.3. Koncepcja europeizacji horyzontalnej; VII.4.4. Europa a świat w XX wieku; VII.4.5. UE w epoce przemian globalnych
VII.5. Polska w UE: VII.5.1. Droga Polski do UE i dalsze w niej plany; VII.5.2. Następstwa akcesji; VII.5.3. Polska częścią europejskiego rynku wewnętrznego; VII.5.4. Zasady przekraczania granic przez polskich obywateli; VII.5.5. Obywatelstwo unijne; VII.5.6. Urząd ERPO i wnoszenie do niego skarg; VII.5.7. Fundusze europejskie; VII.5.8. Środki dla małych i średnich przedsiębiorstw; VII.5.9. Wspieranie rolnictwa; VII.5.10. Wspomaganie organizacji pozarządowych; VII.5.11. Programy dla młodzieży; VII.5.12. Rozwój administracji publicznej; VII.5.13. Rozwój badań naukowych; VII.5.14. Nauka za granicą; VII.5.15. Praca w UE; VII.5.16. Europass
VII.6. Polityka zagraniczna a wewnętrzna, racja stanu; cele, uwarunkowania, metody i środki realizacji polityki zagranicznej: VII.6.1. Polityka zagraniczna; VII.6.2. Polityka zagraniczna a wewnętrzna; VII.6.3. Cele polityki zagranicznej; VII.6.4. Metody i środki realizacji polityki zagranicznej; VII.6.5. Dyplomacja; VII.6.6. uwarunkowania polityki zagranicznej; VII.6.7. Rodzaje polskich placówek dyplomatycznych
VII.7. Polska polityka zagraniczna: VII.7.1. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania polityki zagranicznej RP; VII.7.2. Cele i działania polityki zagranicznej RP; VII.7.3. Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90. XX w.; VII.7.4. Polska w NATO; VII.7.5. Budowanie nowych relacji ze Wschodem i Zachodem po narodzinach III RP; VII.7.6. Starania o włączenie do struktur euroatlantyckich; VII.7.7. Europeizacja polityki zagranicznej; VII.7.8. Główne kierunki polskiej polityki zagranicznej; VII.7.9. Polska a inne ważniejsze organizacje międzynarodowe na świecie (V4; Trójkąt Weimarski; Trójkąt Kaliningradzki; ISE; RPMB; RE; PdP; EACP; OECD); VII.7.10. Relacje z sąsiadami i innymi państwami Europy i świata, w tym z Francją, USA i Chinami
VII.8. ONZ: VII.8.1. Liga Narodów – poprzedniczką ONZ; VII.8.2. Geneza ONZ – Karta atlantycka i Deklaracja narodów Zjednoczonych; VII.8.3. Powołanie ONZ; VII.8.4. Aktualnie ważne zadania ONZ; VII.8.5. Cele ONZ; VII.8.6. Zasady działania ONZ; VII.8.7. Siedziba; VII.8.8. Członkowie; VII.8.9. Organy ONZ: a/ RB; b/ ZO; c/ Sekretariat z Sekretarzem Generalnym na czele; d/ MTS w Hadze; e/ ECOSOC; VII.8.10. System NZ; VII.8.11. Organizacje wyspecjalizowane NZ: a/ UNICEF; b/ FAO; c/ UNESCO; d/ UNHCR; e/ ILO; f/ IAEA; g/ WHO; h/ UNIDO; i/ WTO; j/ IBRD; k/ IMF; VII.8.12. Rola ONZ po II wojnie światowej; VII.8.13. Rola ONZ po zakończeniu zimnej wojny; VII.8.14. Kontrowersje wokół reformy ONZ; VII.8.15. Operacje pokojowe ONZ
VII.9. Międzynarodowy system bezpieczeństwa: VII.9.1. NATO: a/ warunki członkostwa; b/ cele i zasady; c/ art. 5; d/ polityczna pozycja USA w NATO; e/ siedziba; f/ organy i struktura (NAC, Sekretariat Międzynarodowy, sekretarz generalny, Komitet Wojskowy, NPG, Zgromadzenie Parlamentarne NATO, Międzynarodowy Sztab Wojskowy); g/ relacje między państwami NATO a nieczłonkowskimi; h/ zmienna rola, funkcje i zadania NATO; i/ członkowie; VII.9.2. OBWE: a/ członkowie; b/ siedziba; c/ koncepcja bezpieczeństwa KBWE – OBWE; d/ organy OBWE; VII.9.3. Sposoby zapewniania międzynarodowego systemu bezpieczeństwa: a/ bezpieczeństwo międzynarodowe; b/ operacje pokojowe ONZ; c/ rola RB ONZ; d/ sposoby zapewniania bezpieczeństwa międzynarodowego – unilateralne i multilateralne
VII.10. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym: VII.10.1. Stosunki międzynarodowe; VII.10.2. Międzynarodowe prawo publiczne i jego podmioty; VII.10.3. Społeczność międzynarodowa; VII.10.4. Porządek (ład) międzynarodowy i jego typy; VII.10.5. Stosunki międzynarodowe w perspektywie historycznej; VII.10.6. Ład westfalski i wiedeński; VII.10.7. Ład wersalski; VII.10.8. Ład jałtański; VII.10.9. Ład postzimnowojenny; VII.10.10. Nowe osie podziału świata; VII.10.11. Bogata Północ i biedne Południe; VII.10.12. Głód na świecie; VII.10.13. Przyczyny dysproporcji pomiędzy Północą a Południem; VII.10.14. Pomoc rozwojowa dla krajów Południa
VII.11. Globalizacja współczesnego świata: VII.11.1. Globalizacja; VII.11.2. istota globalizacji; VII.11.3. Badacze globalizacji i autor koncepcji „globalnej wioski”; VII.11.4. Etapy globalizacji; VII.11.5. Wymiar globalizacji: a/ gospodarczy; b/ polityczny; c/ komunikacyjny; d/ ekologiczny (oraz najważniejsze zagrożenia ekologiczne); e/ kulturowy; VII.11.6. Skutki globalizacji; VII.11.7. Najważniejsi aktorzy globalizacji: a/ państwa; b/ międzynarodowe organizacje rządowe i pozarządowe; c/ korporacje międzynarodowe; d/ środki masowego przekazu; VII.11.8. Globaliści; VII.11.9. Antyglobaliści i alterglobaliści; VII.11.10. Działalność i postulaty alterglobalistów i antyglobalistów
VII.12. Współczesne konflikty międzynarodowe: VII.12.1. Spór międzynarodowy; VII.12.2. Konflikt; VII.12.3. Wojna; VII.12.4. Najczęściej stosowane metody rozwiązywania sporów międzynarodowych; VII.12.5. Przyczyny konfliktów zbrojnych w przeszłości; VII.12.6. Współczesne konflikty zbrojne; VII.12.7. Najczęstsze przyczyny konfliktów międzynarodowych; VII.12.8. Przyczyny konfliktów lokalnych i międzynarodowych w XXI w.; VII.12.9. Podział konfliktów; VII.12.10. Pacyfizm; VII.12.11. Pokojowa Nagroda Nobla; VII.12.12. Ważne światowe konflikty: a/ Ulster; b/ Kaszmir; c/ Somaliland; d/ Kurdystan; e/ Izrael; f/ Czeczenia; g/ Kraj Basków; h/ Naddniestrze; i/ była Jugosławia; j/ Abchazja i Osetia Południowa; k/ Górski Karabach; l/ Irak; ł/ Afganistan; m/ Państwo Islamskie; n/Sri Lanka; o/ Tybet; p/ Nepal; r/ Filipiny i Indonezja; s/ wojny domowe w Afryce; t/ partyzantki komunistyczne w Peru i Kolumbii; u/ Arabska Wiosna; VII.12.13. Rewolucje XX-XXI wieku: a/ antykomunistyczne w II połowie XX w. – NRD, Polska, Węgry, Czechosłowacja; VII.12.14. Jesień Ludów; VII.12.15. Kolorowe rewolucje: a/ goździków; b/ aksamitna; c/ róż; d/ pomarańczowa; e/ cedrowa; f/ tulipanów; VII.12.16. Euromajdan; VII.12.17. Terroryzm: a/ rodzaje terroryzmu; b/ formy terroryzmu; c/ cele i metody działań terrorystów; d/ strategie walki z terroryzmem; e/ najbardziej znane organizacje terrorystyczne; f/ najgłośniejsze akty terroru
VIII. Prawa człowieka
VIII.1. Rodowód, koncepcje, źródła, rodzaje i generacje praw człowieka: VIII.1.1. Prawa człowieka; VIII.1.2. Rodowód; VIII.1.3. Koncepcja absolutnych praw człowieka; VIII.1.4. Prawa pozytywne i negatywne; VIII.1.5. Klasyczna klasyfikacja praw człowieka; VIII.1.6. Trzy generacje praw człowieka
VIII.2. Światowy i europejski system ochrony praw człowieka: VIII.2.1. Środki ochrony praw człowieka; VIII.2.2. Gwarancje materialne i formalne; VIII.2.3. Prawo i organizacje międzynarodowe broniące praw człowieka: a/ AI; b/ MKCK; c/ HRW; d/ HFPC; VIII.2.4. Powszechny (uniwersalny) system międzynarodowej ochrony praw człowieka, w oparciu o ONZ: a/ PDPC; b/ MPPC (MPPOiP i MPPGSiK); c/ KPC w Genewie; VIII.2.5. Najważniejsze akty uchwalone przez ONZ wprowadzające standardy praw człowieka; VIII.2.6. Stałe organy pomocnicze ONZ w dziedzinie ochrony praw człowieka; VIII.2.7. Regionalny system międzynarodowej ochrony praw człowieka dla Europy: a/ EKPC; b/ ETPC w Strasburgu; c/ postępowanie przed ETPC; d/ Urząd Komisarza Praw Człowieka Rady Europy; e/ EKS; f/ ochrona praw człowieka przez OBWE; g/ system ochrony praw człowieka w obrębie UE
VIII.3. Ochrona praw człowieka w Polsce: VIII.3.1. Środki ochrony praw człowieka w RP: a/ gwarancja praw człowieka w konstytucji III RP; b/ środki ochrony praw człowieka w RP; c/ indywidualna skarga konstytucyjna; d/ RPO i działalność Urzędu RPO; e/ RPD i działalność Urzędu RPD; VIII.3.2. Prawa socjalne oraz stan przestrzegania praw i wolności (w tym mniejszości narodowych) w RP: a/ prawa socjalne w RP; b/ opinia międzynarodowa na temat przestrzegania praw człowieka w RP; c/ przykładowe rekomendacje ONZ dla rządu polskiego; d/ przykładowe programy realizowane przez HFPC w RP; e/ przestrzeganie praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych w RP
VIII.4. Uniwersalizm praw człowieka, ich stan oraz łamanie na świecie: VIII.4.1. Uniwersalizm praw człowieka; VIII.4.2. Różnice kulturowe i islam a konstytucjonalizm, demokracja i uniwersalizm praw człowieka; VIII.4.3. Stan praw człowieka na świecie; VIII.4.4. Przykładowe państwa, w których łamane są prawa człowieka; VIII.4.5. Przyczyny naruszania praw i wolności w różnych państwach; VIII.4.6. Kulturowe, prawne, polityczne i ekonomiczne przyczyny łamania praw